Rozsądna ochrona roślin nie powoduje masowego ginięcia pszczół

Rozsądna ochrona roślin nie powoduje masowego ginięcia pszczół

Paweł Węgorek, Joanna Zamojska
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu

W związku z syndromem ginięcia rodzin pszczelich (CCD Colony collapse disorder), w wielu krajach Europy w tym w Polsce, a także w USA i Kanadzie problem ten jest szeroko nagłaśniany i dyskutowany, zarówno w mediach jak i poza sceną publiczną. Trudno się temu dziwić, ponieważ ze względu na wagę zjawiska należy jak najszybciej znaleźć jego przyczyny i środki zapobiegawcze.

Masowe ginięcie pszczół – syndrom ginięcia rodzin pszczelich

Jak sama nazwa wskazuje – syndrom, to inaczej mówiąc, zespół przyczyn, w wyniku których następuje zjawisko – w tym przypadku ginięcie pszczół. Jest więc tych czynników przynajmniej kilka, a wśród najważniejszych wymienia się choroby wirusowe (wirus izraelskiego i kaszmirskiego paraliżu pszczół), choroby bakteryjne larw pszczelich powodowane przez bakterie – zgnilca amerykańskiego (Paenibacillus larvae) i europejskiego (Melissococcus pluton), pasożytnictwo – na przykład gatunki roztoczy będące wektorami wirusów, roztocz warrozy (Varroa destructor), oztocze tchawkowe (Acaraois woodi) blokujące przepływ powietrza i wysysające hemolimfę, które były głównym sprawcą wymierania dzikich i udomowionych pszczół począwszy od lat 80 XX wieku w USA.

Kolejnym podejrzanym czynnikiem CCD jest powodujący chorobę – nosemozę pierwotniak (Nosema ceranae) i jego krewniak (Nosema apis).
Istnieją potwierdzone badaniami teorie zakłócania systemu nawigacyjnego pszczół przez wprowadzenie do środowiska fal elektromagnetycznych i nie potwierdzone badaniami, teorie uszkadzania systemu immunologicznego pszczół białkiem bakterii Bacillus thuringiensis (Bt Cry) pochodzącym z modyfikowanej gentycznie kukurydzy. Po rozpracowaniu genomu pszczoły miodnej zwrócono uwagę na małą liczbę genów związanych z funkcjonowaniem układu odpornościowego tego owada, jak również genów odpowiedzialnych za procesy detoksykacyjne, co tłumaczy wrażliwość pszczół na zatrucia dużą ilością substancji. Mówi się o genetycznym osłabieniu hodowanych pszczół poprzez silne zmniejszenie puli genów na skutek chowu krewniaczego, o trującej, skażonej grzybami spadzi, zmianach klimatu, zubożeniu środowiska rolniczego i wielu innych przyczynach.
Najgłośniej jednak słychać głosy przeciwników chemicznych środków ochrony roślin, przede wszystkim insektycydów, a w szczególności tych z grupy chemicznej neonikotynoidów.

Neonikotynoidy – środki ochrony roślin

Przypomnijmy raz jeszcze, że substancje aktywne z grupy neonikotynoidów są powszechnie stosowane od kilkunastu lat w ochronie upraw rolniczych w Polsce i na całym świecie. Ich charakterystyka toksykologiczna jest – podobnie jak to ma miejsce u wszystkich innych chemicznych grup insektycydów – silnie zróżnicowana, a toksyczność ostra w odniesieniu do pszczoły miodnej, podobnie jak we wszystkich grupach chemicznych – silnie zróżnicowana. Na przykład LC50 imidachloprydu dla pszczoły miodnej wynosi 0,0037 mikrograma/pszczołę, co oznacza wysoką toksyczność, a dla acetamiprydu 8,09, dla chlotianidyny 0,004 mikrograma/pszczołę a dla tiachloprydu 17,32. Tak więc przykładowo, imidachlopryd jako trucizna jest 2 186 razy bardziej toksyczny niż acetamipryd (www.sitem.herts.ac.uk/aeru/footprint/pl/index.htm). Toksyczność neonikotynoidów, w porównaniu z insektycydami z innych grup chemicznych (związki fosforoorganiczne, karbaminiany, pyretroidy, chlorowane węglowodory i inne) jest niższa lub podobna. Na przykład LC50 dla pszczoły pyretroidu – deltametryny wynosi 0,0015 mikrograma/pszczołę – a więc więcej niż w przypadku najbardziej toksycznego neonikotynoidu. Przeciwnicy stosowania neonikotynoidów w ochronie roślin powołują się na nieliczne jak na razie wyniki badań naukowych dotyczących kilku substancji aktywnych z tej grupy. Jedną z nich jest imidachlopryd, a drugą chlotianidyna, która jest metabolitem tiametoksamu. Warto przypomnieć, że od momentu rejestracji tych substancji aktywnych wiadomo było, że są one silnymi toksynami nie tylko dla przeznaczonych do zwalczania gatunków szkodników, ale również dla pszczół. W związku z tym zalecano je głównie do zabiegów ochrony jak najmniej niebezpiecznych dla entomofauny pożytecznej – głównie w zaprawach nasiennych. W praktyce można więc spotkać nasiona kukurydzy, rzepaku, słonecznika i innych roślin, gdzie do ich zaprawiania w restrykcyjnych warunkach wykorzystano wymienione substancje aktywne.

Bezpieczeństwo neonikotynoidów dla owadów zapylających

Jak już stwierdzono, również w innych grupach chemicznych insektycydów znane są substancje aktywne bardzo toksyczne dla pszczół. Zarówno w grupie środków fosforoorganicznych, chloroorganicznych, jak i najczęściej stosowanych – pyretroidów znajdziemy toksyny silniejsze niż imidachlopryd czy chlotianidyna. Różnica jeśli chodzi o ryzyko zatrucia pszczół pomiędzy tymi substancjami a imidachloprydem czy chlotianidyną polega w tym przypadku na różnej trwałości ich działania, właściwościach systemicznych, a więc możliwości przenikania do soków roślinnych, pyłku i nektaru, a także na powstawaniu metabolitów o większej lub mniejszej toksyczności. Jest to ściśle związane z budową molekularną tych substancji i ich właściwościami fizycznymi i chemicznymi.

Większość niesystemicznych i krótko działających insektycydów ma zastosowanie do zwalczania szkodników upraw rolniczych, ale również sadowniczych i leśnych. Są to środki nalistne o działaniu kontaktowym i żołądkowym, o dużej toksyczności ostrej – a więc występującej do 48 godzin po aplikacji, następnie szybko ulegające degradacji fotochemicznej, hydrolitycznej, a w organizmach żywych do metabolitów mniej toksycznych i dalej do związków niskocząsteczkowych. Wśród wszystkich dostępnych dziś substancji aktywnych insektycydów jest zaledwie kilka łączących cechy najkorzystniejsze z punktu widzenia integrowanych programów ochrony roślin. Wśród nich należy wymienić neonikotynoid – acetamipryd. Wymieniona substancja aktywna znana z zastosowania w środku Mospilan 20 SP jest stosowana od lat w ochronie rzepaku przed najgroźniejszym szkodnikiem tej rośliny – słodyszkiem rzepakowym, w ochronie ziemniaka przed stonką ziemniaczaną, a także w sadach i w lasach. Posiada ona zalety substancji systemicznej, o silnej toksyczności ostrej dla wielu szkodników, a zarazem szybko zanika w organizmach żywych, środowisku i jest bezpieczna dla pszczół. Wymienione cechy tego insektycydu warto przypomnieć w momencie szerokiej kampanii dążącej do wycofania wszystkich neonikotynoidów i niektórych pyretroidów ze stosowania w Polsce, czego domagają się niektórzy polscy hodowcy tych pożytecznych owadów i rozmaite organizacje ekologiczne.

Wrażliwość szkodników na acetamipryd

W Instytucie Ochrony Roślin – Państwowym Instytucie Badawczym (IOR-PIB) w  Poznaniu od wielu lat przy użyciu międzynarodowych metod, prowadzi się monitoring wrażliwości szkodników na acetamipryd i inne insektycydy w celu zapobiegania zjawisku odporności szkodników. Na zlecenie Sumi-Agro Poland prowadzi się porównanie z acetamiprydem toksyczności dla pszczół różnych substancji aktywnych zalecanych insektycydów. Są to badania polowe, prowadzone w izolatorach z wykorzystaniem rodzin pszczelich. Dotychczasowe badania przeprowadzone w IOR-PIB w Poznaniu potwierdzają całkowite bezpieczeństwo acetamiprydu dla pszczół. Nie stwierdzono zatruć ostrych, chronicznych ani zmian w zachowaniu tych owadów, które mogły by prowadzić do symptomów znanych z opisu zjawiska CCD. Z innych źródeł wiadomo, że podobne wyniki, nie wiążące stosowania acetamiprydu oraz innych neonikotynoidów w ochronie rzepaku z zaburzeniami w rozwoju i funkcjonowaniu rodzin pszczelich uzyskano w Instytucie Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach.

W strategii ochrony rzepaku ozimego i jarego acetamipryd zajmuje szczególną pozycję. Jako jeden z dwóch insektycydów zalecany jest jako najlepszy środek do ochrony rzepaku w fazach kwitnienia. Po zastosowaniu, nie wykazuje repelentnego działania na pszczoły, co umożliwia ciągłe zapylanie przez nie kwiatów i uzyskanie wyższego plonu. Przy hodowli odmian mieszańcowych złożonych brak zapylania rzepaku przez pszczoły powoduje drastyczny spadek plonowania, natomiast im wyższy udział obcopylności u odmian mieszańców zrestorowanych i populacyjnych tym więcej oleju, białka i innych korzystnych cech nasion. Również te wnioski potwierdzone są badaniami działania acetamiprydu w warunkach polowych i w izolatorach przeprowadzonych w IOR-PIB w Poznaniu. W literaturze naukowej jest bardzo wiele publikacji na temat prowadzenia ochrony roślin w sposób bezpieczny dla pszczół i środowiska przyrodniczego. W związku z silnym naciskiem niektórych przedstawicieli środowisk pszczelarskich dotyczących wycofania z użycia wszystkich dopuszczonych do stosowania w Polsce neonikotynoidów warto się zastanowić jakie argumenty przemawiają za takim podejściem do problemu CCD, a jakie argumenty mają rolnicy, i służby ochrony roślin, dla których te insektycydy są często jedynym środkiem dla uzyskania opłacalnych plonów.

Szanujemy Państwa prywatność

Sumi Agro Poland sp. z o.o. przetwarza dane osobowe gromadzone w Internecie, w tym zbierane dzięki plikom cookie i podobnym technologiom. Dane te gromadzimy aby ulepszać nasz serwis (na podstawie analiz i statystyk dotyczących korzystania przez Państwa z serwisu) oraz dostarczać Państwu nasze reklamy dopasowane do Państwa zainteresowań (m.in. na podstawie tego, co przeglądają Państwo w naszym serwisie) i mierzyć skuteczność reklam.

Informacje zebrane przez niektóre cookies, m.in. o korzystaniu przez Państwa z naszego serwisu i o tym, co Państwa w nim zainteresowało, trafiają do naszych partnerów, którzy dostarczają usługi reklamowe, analizy i statystyki.

Klikając „Akceptuję i przechodzę do serwisu” wyrażają Państwo zgodę na korzystanie z technologii takich jak cookies i na przetwarzanie przez Sumi Agro Poland sp. z o.o. danych osobowych zbieranych w Internecie, takich jak adresy IP i identyfikatory plików cookie, w celach marketingowych (w tym do zautomatyzowanego dopasowania reklam do zainteresowań i mierzenia ich skuteczności) i pozostałych, szczegółowo opisanych Ustawieniach zaawansowanych oraz w Polityce prywatności.

Zgoda jest dobrowolna i w każdej chwili mogą ją Państwo wycofać ze skutkiem na przyszłość, zmieniając ustawienia zgód.

Szczegółowe informacje na temat przetwarzania Państwa danych oraz przysługujących w związku z tym uprawnień znajdują się w Polityce prywatności.

Ustawienia zaawansowane
Akceptuję i przechodzę do serwisu

Czym są cookies

Cookies to pliki tekstowe zapisywane w pamięci przeglądarki przez serwisy internetowe. Są one powszechnie używane do obsługi różnych funkcji w serwisach internetowych. Pozwalają np. zapamiętać ustawienia i pozyskiwać różne informacje na temat przeglądarki, urządzenia (np. komputera) i użytkownika (np. śledzenie interakcji z serwisem). Cookies zwykle zawierają unikatowy numer (identyfikator), który pozwala je odróżnić.

Cookies nie służą nam do zbierania informacji, które bezpośrednio identyfikują konkretną osobę (takich jak imię i nazwisko).

Niektóre cookies są konieczne do funkcjonowania naszego serwisu. Inne (np. cookies reklamowe) są opcjonalne, a ich użycie wymaga Państwa zgody.

Jak długo działają cookies

Każdy plik cookies ma swój okres aktywności, po upływie którego wygasa, chyba że wcześniej go Państwo usuną. Okres aktywności zależy od funkcji danego pliku cookie. Niektóre cookies są aktywne tylko przez czas Państwa wizyty w serwisie, a inne dłużej (np. kilka godzin, dni, miesięcy). Informacje z plików cookie przechowujemy przez 24 miesiące.

Wstecz

Ustawienia zaawansowane

Poniżej znajdą Państwo informację o różnych celach, dla których używamy cookies, a także mogą Państwo udzielić i cofnąć zgody. W każdym czasie można zmienić te ustawienia, w tym wycofać zgodę (nie będzie to jednak mieć wpływu na legalność działań podjętych w czasie, gdy zgoda obowiązywała). Mogą też Państwo skorzystać z ustawień przeglądarki (np. blokować lub usuwać cookies) zgodnie z opcjami udostępnionymi przez producenta przeglądarki.

Cookies niezbędne

Te cookies są konieczne do prawidłowego działania naszego serwisu. Obsługują one podstawowe funkcje i służą do zapewnienia bezpieczeństwa. Użycie tych cookies nie wymaga Państwa zgody i są one domyślnie zapisywane na Państwa urządzeniu. Są one aktywne przez czas wizyty w serwisie lub nieco dłużej. Te pliki można zablokować za pomocą ustawień przeglądarki, ale w takim przypadku serwis może nie działać prawidłowo.

Cookies analityczne

Chcemy analizować, w jaki sposób korzystają Państwo z naszego serwisu. Dzięki temu możemy tworzyć raporty i statystyki, które pomagają nam ulepszać nasz serwis. W tym celu korzystamy z narzędzia Google Analytics, a niektóre informacje zebrane przez cookies trafiają do firmy Google. Pliki cookie zbierają informacje w sposób, który nie pozwala na bezpośrednią identyfikację osób. Okres aktywności tych cookies wynosi do 2 lat. Google Analytics to narzędzie dostarczane przez firmę Google LLC z USA. Google przetwarza informacje dla nas na podstawie Państwa zgody. W celach analitycznych możemy stosować także narzędzie HotJar, dostarczane przez Hotjar Limited, Dragonara Business Centre, 5th Floor, Dragonara Road, Paceville St Julian's STJ 3141, Malta. Również Hotjar przetwarza informacje dla nas na podstawie Państwa zgody.

Cookies analityczne nie zbierają informacji, które pozwalają na bezpośrednią identyfikację użytkownika. Zbierane informacje dotyczą m in. urządzenia użytkownika, przeglądarki i tego, w jaki sposób użytkownik korzysta z naszego serwisu (np. z jakiej strony odwiedza serwis, które strony przegląda i jak długo, czy już wcześniej był w naszym serwisie).

Cookies reklamowe

Chcemy dostarczać Państwu nasze reklamy dopasowane do Państwa zainteresowań oraz mierzyć skuteczność naszych reklam. W tym celu używamy różnych cookies. Niektóre z nich śledzą Państwa aktywność w naszym serwisie (np. artykuły, które Państwo przeglądają), gromadzą różne informacje i przekazują je do naszych partnerów reklamowych. Dzięki temu na innych stronach internetowych mogą Państwo zobaczyć nasze reklamy dopasowane do Państwa zainteresowań. Nasi partnerzy reklamowi stosują swoje cookies i wykorzystują je zgodnie z własnymi politykami prywatności (np. żeby dopasować reklamę i wyświetlić ją na obsługiwanych przez tych partnerów stronach). Okres aktywności tych cookies wynosi do 2 lat. Cookies reklamowe nie zbierają informacji, które służą do bezpośredniej identyfikacji użytkownika.

Wstecz
Zapisz
Włącz wszystko i przejdź do serwisu